طبقه بندی موجودات زنده

طبق رده بندی ویتاکرWhittaker (1987) موجودات زنده در 5 سلسله قرار دارند که عبارتند از :

1 – Monera : شامل باکتری های ابتدایی و حقیقی

2 – Protista : شامل جلبک های سبز، قهوه ای و ....

3 – Fungi : شامل قارچ ها

4 – Plantae : شامل گیاهان

5 – Animalia : شامل جانوران

تاریخچه رده بندی گیاهان

قدیمیترین دست نوشته ها مربوط به رده بندی گیاهی مربوط به 300 سال قبل از میلاد است که توسط یونانی معروف Theophrastus نگاشته شده که اساس رده بندی علفی، چوبی بودن گیاهان بود. سپس سقراط (Discorides)کتابی در مورد گیاهان دارویی با 24 گروه گیاهی براساس تعداد پرچم ها تألیف نمود. این کتاب بیش از 16 قرن از اعتبار خاصی برخوردار بود. این سیستم از رده بندی ها یک رده بندی مصنوعی به شمار می رود. چراکه از یک صفت ظاهری برای تقسیم بندی استفاده شده است.

بعد از آن رده بندی طبیعی مرسوم شد که در آن بجای استفاده از یک صفت، از خصوصیاتی استفاده شد که بیشتر جنبه تئوریکی داشتند و در آن روابط طبیعی بین گیاهان ایجاد شد و اساس رده بندی آن گل و میوه و دانه بود.

سپس رده بندی فیلوژنی که براساس تکامل گیاهی استوار بود بوجود آمد. این نوع رده بندی بدنبال انتشار مقاله مشترک داروین و والاس در زمینه گونه های موجودات زنده و کتاب معروف داروین (منشاء گونه ها) رواج یافت که تحول عظیمی را در علم زیست شناسی پدید آورد و بدین ترتیب، مفاهیم تکامل در رده بندی گیاهی وارد و اساس آن میزان خویشاوندی و اشتقاق گونه های گیاهی از هم شد. معروفترین رده بندی های فیلوژنیکی توسط انگلس، هاچینسون، آمپرژه، بسی، تختجان و جدیدترین آنها کرونکوئیست امریکایی است. در این جزوه نیز رده بندی بر اساس سیستم رده بندی Arthur cronquist می باشد.

رده بندی گیاهان Plant Classification

انسان جهت سهولت مطالعه و شناسایی گیاهان آنها را به شکلهای مختلف طبقه بندی نموده است. تاکسونومی (Taxonomy) شاخه ای از علم گیاهشناسی است که شناسایی، نامگذاری و مطالعه تنوع و مسیر تکاملی گیاهان، طبقه بندی و رویشگاه های گیاهی را بررسی می کند. این واژه در واقع مترادف سیستماتیک گیاهی (Plant Systematic) است.

پیشگفتار

افزایش سرسام‌آور جمعیت دنیا (روزانه 250 هزار نفر)، نیاز روزافزون آنان به غذا و ناکافی بودن منابع غذایی از سال‌های قبل، بخش عظیمی از مردم جهان را مواجه با پدیده شوم گرسنگی و سوء تغذیه نموده است. را ه مقابله با این پدیده رنج‌آور، جز با استفاده بهینه از منابع آب و خاک و تکنولوژی پیشرفته و توسعه کشت و کار محصولات با عملکرد بالا میسر نیست.

در میان محصولات تامین کننده منابع غذایی، ذرت با توجه به ویژگی‌های خاص خود، یکی از این محصولات امیدبخش است که امروزه در سطح بسیار وسیعی مورد کشت و کار قرار گرفته است. هرچند که کشت و کار این محصول از قرون گذشته در دنیا متداول بوده و بخش قابل ملاحظه‌ای از نیازهای غذایی و دام را تامین می‌کرده است، لیکن توسعه کشت این محصول در این هنوز به اندازه کافی نیست و امید می‌رود که با حمایت‌های لازم، شاهد توسعه و رشد فزاینده این محصول باشیم.

مقدمه:

ذرت با سطح کشت جهانی، بالغ بر 140 میلیون هکتار و تولید بیش از 585 میلیون تن در سال، یکی از منابع اصلی تامین غذای انسان، دام و مصارف صنعتی می‌باشد. این محصول ارزشمند، با توجه به دوره رویش کوتاه و عملکرد افزون‌تر از دیگر محصولات و سازگاری با شرایط آب و هوایی مختلف از نظر سطح کشت در مرتبه سوم پس از گندم و برنج و از نظر عملکرد، در مرتبه دوم پس از گندم قرار گرفته است.

این محصول ارزشمند، علاوه بر تامین بخش مهمی از نیاز غذایی انسان و دام، یکی از منابع مهم در صنایع غذایی، شیمیایی و دارویی است.

کشت و کار این محصول در ایران، تا دو دهه قبل بسیار محدود بود و با وجودی که سطح زیر کشت و میزان تولید آن، طی 15-10 سال اخیر، رشد خوبی داشته، لیکن با توجه به نیاز حدود 5/2 میلیون تن برای تامین منابع غذایی و استفاده در بخش صنعت، فقط 1300000 تن ذرت از 190000 هکتار کشت به دست آمده است که هنوز تا رسیدن به مرز خودکفایی و عدم نیاز به واردات آن از خارج که مشکلات عدیده‌ای را به دنبال دارد، راهی طولانی در پیش روی می‌باشد.

به حداقل رساندن عوامل بازدارنده رشد و حفظ این محصول از گزند عوامل مختلف مانند آفات و بیماری‌های گیاهی، یکی از اقدامات بسیار اساسی در افزایش این محصول می‌باشد. ذرت بر خلاف قدرت فیزیولوژیک و رشدی خود، دارای آفات گوناگونی است که میزان قابل توجهی از آن محصول را نابود می‌کنند.

شناخت و مبارزه اصولی با این آفات، می‌تواند گامی اساسی درافزایش عملکرد در واحد سطح باشد.

در این جلسه بحث، سعی بر این است تا آفات مهم و کلیدی ذرت بررسی شود و راهکارهای عملی و مناسب در مدیریت این آفات مورد بحث قرار گیرد.

آفات مهم و کلیدی ذرت

اکوسیستم مزرعه ذرت با توجه به رشد زیاد و متفاوت با دیگر مزارع، به گونه‌ای است که گاهی طول بوته‌ها به 3 متر می‌رسد و متراکم و انبوه می‌شود و این ویژگی سبب می‌شود بوته‌های ذرت عمدتاً با توجه به وضعیت ظاهری و غنی‌بودن مواد غذایی بسیار متنوع شامل کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها، اسیدهای چرب و املاح متنوع معدنی و ویتامین‌ها یکی از مطلوب‌ترین محصولات برای حضور آفات مختلف گردد.

با بررسی‌های انجام گرفته، بیش از 400 گونه از بندپایان شامل حشرات و کنه‌ها در مزارع ذرت فعالیت دارند.

هرچند که ذرت به دلیل چهار کربنه بودن آن (C₄)[1] و خصوصیات فیزیولوژیک و رشد ناشی از این وضعیت بیوشیمیک، باید قدرت تحمل زیادی در مقابل آفات داشته باشد، ولیکن علیرغم این ویژگی‌ها آفات مختلفی ذرت را مورد حمله قرار می‌دهند و آسیب‌های تعدادی از این آفات شدید و اقتصادی است، به طوری که در این جلسه بحث، به عنوان «آفات مهم و کلیدی ذرت و راه‌های مقابله اصولی با آن‌ها» مورد بحث قرار می‌گیرند.

بوته ذرت، در دوره رشد خود از مرحله قرار گرفتن بذر آن در خاک تا مرحله برداشت و انتقال به انبار، مورد حمله آفات مختلفی قرار می‌گیرد که این آفات بر حسب دوره حمله و آلودگی در 4 گروه به شرح زیر طبقه‌بندی می‌گردد:

کرم مفتولی Agriotes elongatus, Marsch

از علام آلودگی مزرعه ذرت به کرم مفتولی (Wireworm) می‌توان به عدم رویش و سبزشدن یکنواخت مزرعه و پژمردگی بوته‌های تازه سبز شده اشاره نمود. کرم‌های مفتولی با تغذیه از بذور ذرت، مانع سبز شدن و همچنین با خوردن ریشه‌ها و سوراخ کردن آنها، باعث قطع ریشه و در نتیجه ضعف بوته‌های ذرت می‌گردند.

مشخصات ظاهری: حشره کامل سوسکی است به طول 10-7 و عرض 3 میلیمتر، که رنگ آن عموماً سیاه یا قهوه‌ای بوده، روی پالپوش‌هایش نقاطی وجود دارد که به صورت خطوط دیده می‌شود.

تخم: اندازه تخم این حشره، کوچک کمتر از 5/0 میلی‌متر، بیضی شکل و تخم به رنگ سفید است که در درون خاک به صورت گروهی قرار داده می‌شود.

[1] . گیاهان از نظر تعداد کربن در اولین فرآورده سنتزی به دو گروه C₃, C₄ تقسیم می‌گردند. گیاهان C₄، توان رشدی و تحمل بیشتری دارند و تعدادی از گیاهان زراعی از جمله ذرت در این گروه قرار می‌گیرند.

قدمه:

جانوران روی زمین ، برای ادامه زیست و بقایای نسل خود نیاز به مقدار معینی انرژی دارند که به تقریب تمام آن توسط نور خورشید تأمین می گردد. در ابتدا نور توسط گیاهان سبز ، تا به انرژی شیمیایی تبدیل شود. تا سایر جانداران بتوانند با تغذیه این گیاه نیروی مورد نیاز خود را بدست آورند.

محصول های کشاورزی که برای غذا ، مورد حمله گیاهان پست و جانوران مختلف قرار می گیرند. در اثر حمله دچار کم رشد و کم محصولی می شوند.

و از آغاز کشاورزی ، انسان با این مشکل روبرو بوده است. به طور کلی ، می توان جاندارانی را که به گیاهان خسارت وارد می سازند به سه گروه علف های هرز ، عوامل بیماری زا و آفات تقسیم نمود. با اینکه نتیجه فعالیت هر سه گروه کم و یا نابود شدن محصول و بالارفتن هزینه تولید است. هر گروه با شیوه ای ویژه خود خسارت هایی وارد می آورد.محیط های کشت :

امروزه محیط های کشت آماده بصورت پودر یا قرص در بازار موجود بوده و برای صرفه جویی در وقت با حل نمودن آنها در آب ، محیط غذایی آماده مصرف خواهد بود و بهترین محیط های کشت به قرار زیرند :

1)Potato Dextrose Agar ( سیب زمینی،اکستروز،آگار ): اکثر قارچ ها در این محیط به خوبی رشد می نمایند و از این محیط برای جدا سازی اکثر قارچ ها استفاده می شود.

2)Beef-Extract Agar یا عصاره گوشت گاو – آگار – Potato Dextrose Peptone Agar یا سیب زمینی اکستروز پیتون آگار ، این دو محیط بیشتر برای
جدا سازی باکتری های پاتوژن مصرف می شوند.

3)Water Agar (آب آگار) : این محیط کشت تهیه شده از آگار و آب به نسبت
5/1 % محیط مناسبی برای جدا سازی باکتری ها از قارچ های تیوم و فوزاریم
می باشد. ضمناً گلوکز آگار نیز یک محیط کشت کم پروتئین محسوب می شود.

4)اسید لاکتیک : برای جلوگیری از رشد باکتری های پاتوژن و ساپروفیت به هر 10 میلی لیتر محیط کشت ذوب شده قبل از ریختن به داخل ظروف لیتری ، یک یا دو قطره اسید لاکتیک اضافه می گردد.

وسایل مورد نیاز در مزرعه

1- حداقل وسایل مورد نیاز : یک ذره بین تاشو با قدرت بزرگ نمایی ده برابر یک چاقوی جیبی تیز ،تخته پرس و کاغذ برای خشک کردن گیاهان و مقداری کیسه پلاستیکی و ...

2- وسایل استاندارد : هرس دستی ، اره تاشو ، بیل دسته دار ، تخته پرس ، دوربین عکاسی مجهز به Close up و فیلم رنگی ، کیسه های پلاستیکی برای مجزا نگاه داشتن ، نمونه های گیاهی ، برچسب ، کاغذ یادداشت .

مشخصات نمونه خوب

فهرست مطالب

v مقـدمـه 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

v آفات گندم و اهمیت اقتصادی آنها 4 . . . . . . . . . . . . . .

v سن های زیان آور گندم 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

v راست بالان زیان آور گندم 17 . . . . . . . . . . . . . . . . .

v جوربالان زیان آور گندم20 . . . . . . . . . . . . . . . . . .

v بال ریشک داران زیان آور گندم24 . . . . . . . . . . . . . . .

v سخت بالپوشان زیان آور گندم 26 . . . . . . . . . . . . . . .

v بال پولک داران زیان آور گندم31 . . . . . . . . . . . . . . .

v دو بالان زیان آور گندم33 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

v بال غشائیان زیان آور گندم35 . . . . . . . . . . . . . . . . .

v کنه های زیان آور گندم36 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

v مدیریت تلفیقی آفات گندم37 . . . . . . . . . . . . . . . . . .

v منابع و ماخذ38 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

مقـدمـه

گندم عمده ترین محصول زراعی کشور است. گندم از عمده ترین محصولات کشاورزی ایران و تامین کننده بیشترین نیاز غذایی کشور می باشد، همچنین روزانه حدود 47 درصد از کالری مصرفی سرانه کشور را تامین می نماید.
تولید کل غلات جهان 8/1 میلیارد تن است که بیشترین میزان آن (حدود 500 تا 600 میلیون تن) به گندم اختصاص دارد و از نظر سطح زیر کشت و تولید سالانه نیز گندم در درجه اول اهمیت قرار دارد.
سطح زیرکشت گندم در کشور ما با وجود برخی نوسانات طی سال های 81-1370 تقریبا ثابت بوده و از 6 میلیون و 193 هزار هکتار در سال 1370 به 6 میلیون و 241 هزار هکتار در سال 1381 رسیده است.
اگر چه در برخی سال ها به علت وقوع خشکسالی کاهش زیادی در سطح زیر کشت گندم مشاهده شد (به طوری که در سال 1378 این سطح تا 4 میلیون و 739 هزار هکتار کاهش یافت)، اما طبق آخرین آمار وزارت جهاد کشاورزی: از حدود 13 میلیون و 50 هزار هکتار اراضی زراعی حدود 9 میلیون و 510 هزار هکتار معادل 91/72 درصد در سال زراعی 84-83 به غلات اختصاص داشته است (که از این مقدار 57/43 درصد آن آبیاری شده و 43/56 درصد بقیه به صورت دیم بوده است) و 06/73 درصد از کل، سهم گندم به شمار می رود. شایان ذکر است که عملکرد گندم آبی کشور 3786 و دیم 1004 کیلوگرم در هکتار بوده است.

مهم ترین عوامل تآثیرگذار در کاهش عملکرد گندم کشور به شرح زیر می باشند:

× پایین بودن آگاهی و دانش علمی و عملی کشاورزان

× نارسایی در تآمین و توزیع به موقع نهاده های کشاورزی(بذر، کود، سم و …)

× بالا بودن میزان ضایعات در مراحل مختلف تولید

× محدود بودن منابع آب و یا عدم وجود نظام صحیح آبیاری در اغلب مناطق کشور

× خسارت آفات، بیماریهای گیاهی، علف های هرز و عدم مدیریت صحیح کنترل آنها

× عدم مصرف صحیح و بهینة کودهای شیمیایی و یا کمبود و عدم توزیع به موقع آنها

× کاربرد غیر اصولی و نامنظم ماشین آلات و ادوات کشاورزی

× عدم توسعه مکانیزاسیون کشاورزی در بسیاری از نظام های بهره برداری

× کمبود وسایل، ابزار و اعتبار در زمینه های مختلف تحقیق، ترویج و آموزش کشاورزی

× کمبود سرمایه گزاری در تولید محصولات کشاورزی

× نارسایی سیاست ها و برنامه های کشور برای تولید محصولات کشاورز

 آفات گندم و اهمیت اقتصادی آنها

آفت موجودی است که خسارت اقتصادی داشته باشد. علل پیدایش آفت در سه موضوع اصلی خلاصه می شود:
1) وارد شدن موجودات به مناطق جدید (تهاجم) Invasion؛
2) تغییرات اکولوژیکی؛
3) تغییرات اجتماعی – اقتصادی.

تهاجم یکی از موضوعات بسیار مهمی است که مخصوصاً در طی قرن اخیر بدلیل سهل الوصول شدن مسافرت‌ها، بسیار گسترش پیدا کرده است. در واقع تعداد بسیار زیادی از آفات مهم و کلیدی در نقاط مختلف دنیا آفاتی هستند که از یک نقطه یا منطقه پراکنش بومی به مناطق جدید وارد شده‌اند و بدلیل اینکه این آفات بدون دشمنان طبیعی خود به مناطق جدید وارد می‌شوند عموماً تبدیل به آفت می‌شوند.

دومین عامل که باعث تبدیل موجودات به آفت می‌شود تغییرات اکولوژیکی است. تغییرات اکولوژیکی با تاریخچه کشاورزی قرین است. هر عملی که انسان در طبیعت انجام می‌دهد نوعی تغییر اکولوژیکی به همراه دارد. تغییرات اکولوژیکی در طی سده اخیر بسیار زیاد بوده است. تک کشتی‌های وسیع، استفاده از واریته‌های پر محصول، و عملیات اَگرو تکنیکی مثل سمپاشی باعث شده است که تعادل در اکوسیستم و طبیعت به هم بخورد.
حتی کشت گیاهان زینتی در گلخانه نوعی تغییر اکولوژیکی است. معمولاً از طریق وارد کردن دشمنان طبیعی، آفات در گلخانه‌ها را کنترل می‌کنند. در اکوسیستم طبیعی و در شرایط طبیعی زنجیره‌های غذایی بسیار پیچیده توسط تعداد بسیار زیادی آفت و دشمنان طبیعی ایجاد شده‌اند. از آنجا که سموم در طی نیم قرن اخیر این زنجیره پیچیده را بر هم زده‌اند، برای ایجاد تعادل مجدد زنجیره‌های غذایی بین گونه‌های گیاهخوار، پارزیتوئیدها و پرداتورها حداقل به پنجاه سال تلاش مداوم نیاز داریم.
در بین عوامل بر هم زننده تعادل اکولوژیک، قطعاً سموم و ترکیبات شیمیایی از اهمیت بسیار زیادی برخوردارند. بطوریکه سمپاشی زیاد بخصوص برای مدت طویل در محیط باعث تقویت ژن مقاوم در برابر این ترکیب شیمیایی شده و در طی سالیان متمادی، این جمعیت از طریق زاد و ولد افزایش پیدا می‌کند و نهایتاً بعد از مدتی یک جمعیت مقاوم به سموم در طبیعت ظاهر می‌شود. همچنین کاربرد سموم، باعث ایجاد آفت در مواردی نیز می‌شود.

آفات ثانوی آفاتی هستند که از طریق کاربرد ترکیبات شیمیایی بوجود می‌آیند. بدین صورت که آفت خاصی در طبیعت که دارای جمعیت پایینی نیز می‌باشد بر اثر استفاده سموم از بین رفته ولی گونه‌هایی که آفت محسوب نمی‌شوند بعد از مدتی به آفات خطرناک تبدیل می‌شوند.

بیماری لکه نواری جو

pyrenophora graminea

سطح انتشار بیماری

بیماری لکه نواری جواز بسیاری از مناطق جوخیز جهان از جمله هندوستان, شوروی, نروژ, ایتالیا, انگلستان, کانادا, امریکا و نیوزلند گزارش گردیده است. در ایران این بیماری در آذربایجان، مناطق اطراف دریای خزر, کرج, ورامین, تهران و خوزستان مشاهده شده است. در آذربایجان شرقی در تمام نقاط زیر کشت جو و در آذربایجان غربی در ماکو, خوی, و سلماس وجود دارد این بیماری همه ساله و با شدت قابل ملاحظه ای در سطح استان آذربایجان شرقی مشاهده می گردد.

اهمیت اقتصادی بیماری

در نقاط مختلف جهان, خسارت وارده از بیماری لکه نواری به محصول جواز 70 تا 100% گزارش شده است. امروزه از بین رفتن صد در صد محصول در گیاهان آلوده مورد قبول پژوهشگران بوده و در تخمین ها درصد خسارت به محصول یک مزرعه یا یک منطقه را برابر درصد گیاهان آلوده به بیماری لکه نواری در نظر می گیرند در مطالعات سال 1365, خسارت این بیماری به محصول جواستان آذربایجان شرقی تقریبا 16% (برابر 34 هزار تن) وبه ارزش حدود چهار میلیارد ریال بر آوردن شده.

علائم بیماری

مشخص ترین علائم بیماری وجود لکه های نواری برنگهای زرد, قهوه ای, و نکروزه در روی برگها می باشند. معمولا علائم بیماری ابتدا در روی برگها دوم یا سوم گیاهچه ظاهر شده و سپس در روی سایر برگهای دیده می شوند. اما ممکن است در تمام گیاهان آلوده علائم بیماری در مراحل اولیه رشد مشهود نگردند. نوارهای زرد در برگهای تازه تولید شده بویژه در روی قسمت پائین پهنگ برگ و غلاف ظاهر می شوند. این نوارها بتدریج در تمام طول برگ توسعه یافته و نکروزه می گردند. این لکه ها معمولا بهم پیوسته و تمامی برگ می میرد. در حین تباهی بافتها, برگها در قسمت نوک پاره می شوند. گیاهان آلوده معمولا کوتوله می مانند در بوته های آلوده یا خوشه ای ظاهر نمی گردد یا خوشه های حاصل بصورت پیچ خورده, خشک شده, و قهوه ای رنگ می گردند. خوشه های آلوده اغلب دانه ای تولید نمی کنند و در صورت تولید, دانه ها ریز, چروکیده, .و قهوه ای هستند. در بعضی از گیاهان آلوده خوشه ها بطور طبیعی ظاهر شده و دانه های تولید شده علائمی از بیماری نشان نمی دهند. ظهور و نوع علائم بیماری و شدت آنها به قدرت بیمار یزائی (ویرولانس) قارچ, حساسیت میزبان, و شرایط جوی بستگی دارد.

عامل بیماری

عالم این بیماری قارچ pyrnopra graminea Ito @kurib است که متعلق به آسکومیست ها بوده و تولید پریتیس می نماید پریتیس های این قارچ, که در پائیز روی کلشهای باقیمانده جو در مزرعه تولید می شوند. در طبیعیت بندرت مشاهده می گردند. پریتیس ها در سطح کلشها و یا کم و بیش فرو رفته در آنها تولید می گردند و اندازه آنها 726-576*572-442 میکرون می باشد. آسکها بشکل کیسه های چماقی یا استوانه ای بوده و در قاعده دارای پایه کوتاه و در انتها مدور می باشند. آسکوسپرها برنگ زرد قهوه ای, به اندازه های 61-43*28-18 میکرون, بیضوی شکل, باسه دیواره عرضی, و یا (گاهی دو) دیواره طولی در سلول وسطی می باشند. محققین عقیده دارند که آسکوسپرها نقشی در تکمیل سیکل بیماری ندارند (8)

Drechlera graminea (Rab). Shoem . مرحله غیر جنسی این قارچ

(Syn. Helminthosporium gramineum Rabh.)